Lintdorpen ontstaan

Door de inzakking en vertering van het veen daalt de bodem sterk. De boeren moeten de sloten uitdiepen om het land droog te houden. Dit leidt weer tot extra bodemdaling waardoor de sloten weer moeten worden uitgediept enz. enz. In ca. 300 jaar tijd is het veengebied zo zeker drie tot vier meter ingeklonken.
Rond 1300 liggen de akkers zo laag ten opzichte van de zee dat een diepe ontwatering niet meer mogelijk is. Maar de boeren passen zich aan en maken van de akkers grasland. Vanaf die tijd is Waterland een groen weidegebied.
Wanneer de akkers verdwijnen, die meestal vlakbij de boerderijen liggen omdat ze veel tijd en aandacht vergen, kunnen de boeren hun huizen bij betere verbindingswegen bouwen. Er komen nieuwe nederzettingen langs de brede doorgaande sloten en rivieren, de vaarwegen, of dijkjes, de landwegen. Zo ontstaan lange dorpslinten. Deze zijn het begin van de dorpen van tegenwoordig. Dorpen als Ransdorp, Zunderdorp en Broek in Waterland waren eerst lintvormig.

Terugloop in bevolkingsaantal

Uit onderzoek blijkt dat de kerken van Zunderdorp en Ransdorp zijn verplaatst van de periferie naar het huidige centrum van die dorpen. De voormalige lintdorpen zijn nu veel meer centrumdorpen. Tussen 1100 en 1800 zijn vele dorpen in Waterland verplaatst en ook ingekrompen.

Waardoor is die terugloop van de bevolking en de verplaatsing van nederzettingen te verklaren? Onderzoekers Bos en Burger zien drie oorzaken:
A. Economische factoren: de overgang van akkerbouw naar veeteelt had tot gevolg dat veel minder mensen nodig waren voor het boerenbedrijf.
B. De trek naar de steden: in de damsteden zoals Monnickendam en Amsterdam ontstaan allerlei nieuwe beroepen die vooral met ambacht, handel
en scheepvaart te maken hebben. Graan wordt niet meer verbouwd maar ingevoerd vanuit de Oostzeelanden.
C. Het wordt belangrijker om dichterbij de transportroutes te wonen.
De onderzoekers concluderen dat waarschijnlijk ook het aantal boeren is afgenomen in de loop van die eeuwen.
Een trend die in de laatste eeuwen alleen maar heeft doorgezet.

Verplaatsing van nederzettingen tussen 1100 en 1800

De kerk van Holysloot die in 1613 flink werd verkleind

Holysloot door het Die verzwolgen?

Over het dorp Holysloot meldt Bos: ‘De ligging is atypisch, het ligt aan het water. Bovendien hoort het aan de overkant van het water liggende onbewoonde gebied ‘de Hoorn’ ook tot het kwartier van Holysloot.
Liep de hoofdrivier van Waterland misschien aanvankelijk tussen Poppendam en De Hoorn in door de Belmermeer en is de doorbraak naar de Uitdammer Die van later datum? Hoewel het dorp al in 1342 wordt genoemd, is er in het gebied vrijwel geen middeleeuws materiaal gevonden. Is het oorspronkelijke Holysloot misschien weggespoeld of weggeslagen?
De kerkhistoricus van Heussen schreef in 1719: ‘Hollesloot, anders Holensloot – een dorp tussen Raarop en Zuitwoud – heeft een kerkje of kapel gehad die overlang door de baaren weggespoelt is.’ Bos merkt hierover op: ‘De kapel van Holysloot was omstreeks 1520 tot parochiekerk verheven. Van Heussen is echter de enige bron die het wegspoelen van de kerk noemt. Waarschijnlijk was hij in de war met het verkleinen van de kerk in 1613, waarbij van een deel van het schip een kosterswoning werd gemaakt. Zelfs al zou het middeleeuwse Holysloot in het Die zijn verdwenen, dan nog is het vreemd dat er zo weinig scherven uit die tijd zijn gevonden in het gebied. De huidige stand van onderzoek laat geen conclusies toe.’